3.1 Our National Heritage
1 तलका प्रश्नहरूको अति सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस् \
क) नेपालका कति ओटा सम्पदा क्षेत्र विश्व सम्पदा सूचीमा समावेश भएका छन् ?
नेपालका चार ओटा सम्पदा क्षेत्र युनेस्कोको विश्व सम्पदा सूचीमा समावेश भएका छन्, जसमा काठमाडौं उपत्यका, लुम्बिनी, सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज र चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज पर्दछन्।
ख) लुम्बिनी कहिले विश्व सम्पदा सूचीमा समावेश भएको हो ?
लुम्बिनी सन् 1997 मा युनेस्कोको विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत गरिएको हो, किनभने यो भगवान् बुद्धको जन्मस्थल हो।
ग) पशुपतिनाथ क्षेत्रमा पर्ने केही मुख्य ठाउँको नाम उल्लेख गर्नुहोस्।
पशुपतिनाथ क्षेत्रमा पर्ने प्रमुख धार्मिक स्थलहरूमा गोरखनाथ मन्दिर, गुह्येश्वरी मन्दिर, जयबागेश्वरी मन्दिर र आर्यघाट छन्।
घ) सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र पर्ने सगरमाथाबाहेक अन्य कुन कुन हिमशिखर हुन् ?
सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र सगरमाथासहित लोहत्से, नुप्त्से, आमादब्लम र थामसेरकुजस्ता अन्य हिमशिखरहरू पनि समावेश छन्।
ङ) पाटन दरबार क्षेत्रका दुई मुख्य संरचनाको नाम लेख्नुहोस्।
पाटन दरबार क्षेत्रका दुई मुख्य संरचना कृष्ण मन्दिर र हिरण्यवर्ण महाविहार (Golden Temple) हुन्।
च) भक्तपुर दरबार क्षेत्रका हालका अधिकांश संरचनाका कुन राजाका पालामा बनेका हुन् ?
भक्तपुर दरबार क्षेत्रका हालका अधिकांश कलात्मक संरचना राजा भक्तप्रकाश मल्लको पालामा निर्माण गरिएका हुन्।
2 तलका प्रश्नहरूको सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस् ।
यहाँ सबै प्रश्नहरूको उत्तर क्रमशः पूर्ण, स्पष्ट र विस्तारित रूपमा दिइएको छ:
क) मूर्त र अमूर्त सम्पदाबिच के फरक छ ? छलफल गरी उदाहरणसहित उत्तर दिनुहोस् ।
परिभाषा:
-
मूर्त सम्पदा भन्नाले देखिने, छुने मिल्ने भौतिक वस्तुहरूलाई जनाउँछ जसमा ऐतिहासिक, धार्मिक वा सांस्कृतिक मूल्य हुन्छ।
-
अमूर्त सम्पदा भन्नाले चालचलन, परम्परा, भाषा, नाचगान, ज्ञान, विश्वास आदि जस्ता अनुभूति गर्न सकिने तर देख्न नसकिने सम्पत्तिहरूलाई जनाउँछ।
फरक:
| विषयवस्तु | मूर्त सम्पदा | अमूर्त सम्पदा |
|---|---|---|
| रूप | देखिने, छुने मिल्ने | देखिँदैन, अनुभूत गरिन्छ |
| उद्गम | भवन, मूर्ति, पुरातात्त्विक वस्तु | संस्कृति, परम्परा, भाषा, गीत, नाच |
| रक्षा/संरक्षण | संरचना संरक्षण, मर्मतसम्भार | अभ्यास, प्रवाह, शिक्षण–प्रशिक्षणबाट |
| नाशको सम्भावना | भौतिक रूपमा नष्ट हुन सक्छ | अभ्यास नगर्दा बिस्तारै हराउन सक्छ |
उदाहरण:
-
मूर्त सम्पदा: पशुपतिनाथ मन्दिर, लुम्बिनी स्तम्भ, दरबारहरू
-
अमूर्त सम्पदा: लोकसङ्गीत, जात्रा, मैथिली भाषा, नेवारी संस्कार
ख) राष्ट्रिय सम्पदाको महत्त्वलाई विभिन्न शीर्षकमा सूचीकृत गरी चार्ट तयार पार्नुहोस्।
| पक्ष | महत्त्वहरू |
|---|---|
| आर्थिक |
-
पर्यटनको विकास गरी राष्ट्रिय आयमा वृद्धि
-
रोजगारी सिर्जना
-
स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन
|
| सामाजिक | -
सामाजिक सद्भाव र एकता सुदृढ
-
विभिन्न समुदायबीचको सम्बन्ध बलियो
-
राष्ट्रिय पहिचान र गौरवको विकास
|
| सांस्कृतिक | -
संस्कृति, परम्परा र भाषाको संरक्षण
-
अन्तरपुस्तीय ज्ञान स्थानान्तरण
-
राष्ट्रिय कला र हस्तकलाको प्रवर्द्धन
|
| वातावरणीय | -
जैविक विविधता संरक्षण
-
वातावरणीय सन्तुलनमा योगदान
-
प्राकृतिक सम्पदाको दीगो उपयोग
ग) लुम्बिनी क्षेत्रलाई विश्व सम्पदा सूचीमा किन सूचीकृत गरिएको होला ? यसका मुख्य आकर्षणसमेत उल्लेख गर्नुहोस्।
कारणहरू:
-
लुम्बिनी भगवान् गौतम बुद्धको जन्मस्थल हो, जसले विश्वलाई शान्तिको सन्देश दिएका थिए।
-
यस क्षेत्रको ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा छ।
-
यहाँ पाइने पुरातात्त्विक संरचनाहरू (मायादेवी मन्दिर, स्तम्भहरू) ले प्राचीन इतिहास पुष्टि गर्छन्।
-
बौद्ध धर्मको उद्गमस्थल भएकाले विश्वभरका बौद्ध अनुयायीहरूका लागि तीर्थस्थल हो।
मुख्य आकर्षणहरू:
-
मायादेवी मन्दिर: बुद्धको जन्मस्थल रहेको मन्दिर
-
अशोक स्तम्भ: सम्राट अशोकले स्थापना गरेको ऐतिहासिक स्तम्भ
-
पवित्र पुष्करणी: मायादेवीले स्नान गरेको भनिने ताल
-
अन्तर्राष्ट्रिय स्तुपहरू: विभिन्न देशले निर्माण गरेका भव्य बौद्ध गुम्बा र स्तूप
-
लुम्बिनी संग्रहालय र सांस्कृतिक पार्क
घ) तपाईंले विश्व सम्पदा क्षेत्रको सूचीमा कुनै दुई नेपालका सम्पदा सूचीकृत गराउन सिफारिस गर्नुपर्यो भने कुन कुन सम्पदा क्षेत्र सूचीकृत गर्नुहुन्थ्यो र किन ?
१. राराताल क्षेत्र (मुगु):
-
यो नेपालको सबैभन्दा ठूलो ताल हो जसमा जैविक विविधता, प्राकृतिक सौन्दर्य, र हिमाली वातावरणको उत्कृष्ट उदाहरण पाइन्छ।
-
प्राकृतिक सम्पदा र पर्यावरणीय सन्तुलनको दृष्टिकोणले यो क्षेत्र अन्तर्राष्ट्रिय महत्त्वको हो।
२. टानसेन (पाल्पा):
-
ऐतिहासिक पहाडी बजार, परम्परागत नेवारी र मगर बस्ती, धर्म र संस्कृतिको संगमस्थल।
-
पाल्पाली ढाका, टुंडिकेल, र रानीमहलजस्ता ऐतिहासिक सम्पत्तिहरूले यस क्षेत्रलाई अद्वितीय बनाउँछन्।
किन सिफारिस गर्ने?
-
यी क्षेत्रहरूमा मौलिकता, संरक्षणको सम्भाव्यता, ऐतिहासिक र प्राकृतिक महत्त्व उच्च छ।
-
प्रवर्द्धन र सूचीकृत गर्दा पर्यटन र स्थानीय विकासमा ठुलो योगदान पुग्न सक्छ।
ङ) विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत नेपालका सम्पदाहरूको प्रवर्धन गर्ने कुनै चार उपायहरूको सूची बनाउनुहोस्।
-
शिक्षा र जनचेतना अभिवृद्धि:
विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूमा सम्पदा संरक्षणको महत्व समावेश गर्नु, सचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु। -
स्मार्ट प्रवर्द्धन प्रविधिको प्रयोग:
भर्चुअल टुर, वेबसाइट, मोबाइल एप्स मार्फत सम्पदाको डिजिटल प्रचार। -
स्थानीय समुदायको संलग्नता:
संरक्षण र व्यवस्थापनमा स्थानीयको सहभागिता सुनिश्चित गर्नु, आर्थिक लाभ सुनिश्चित गर्नु। -
अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य र लगानी:
युनेस्को, अन्तर्राष्ट्रिय पर्यटन निकायहरू वा दातृ संस्थासँग सहकार्य गरेर संरक्षण योजनामा लगानी ल्याउनु।
च) राष्ट्रिय सम्पदाको संरक्षणमा विद्यार्थी र समुदायको के कस्तो भूमिका हुन सक्छ ? सूची तयार पार्नुहोस्।
विद्यार्थीहरूको भूमिका:
-
सम्पदासम्बन्धी ज्ञान प्राप्त र साझा गर्नु:
पाठ्यपुस्तक, अनुसन्धान वा भ्रमणबाट सिकेका कुराहरू साथी र समुदायसँग बाँड्ने। -
सम्पदास्थलको सरसफाइ अभियानमा संलग्नता:
विद्यालय वा क्लबमार्फत सम्पदास्थलको सफाइ, वृक्षारोपण वा संरक्षणमा योगदान। -
सांस्कृतिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने:
सम्पदासँग सम्बन्धित नाटक, गीत, नृत्य प्रदर्शन गरी समाजमा चासो जगाउने। -
सामाजिक सञ्जालको सदुपयोग गर्ने:
सम्पदासम्बन्धी फोटो, भिडियो, ब्लग लेखेर प्रचार गर्ने। -
साक्षरता कार्यक्रममा संलग्न:
अशिक्षित समुदायमा सम्पदाको महत्त्व बुझाउने प्रयास गर्ने।
समुदायको भूमिका:
-
सम्पदाको संरक्षणको नेतृत्व गर्ने:
स्थानिय सरकार, क्लब वा टोल विकास संस्था मिलेर सम्पदाको हेरचाह गर्ने। -
स्थानीय ज्ञानको उपयोग गर्ने:
जस्तै: परम्परागत मर्मत कला, संस्कृति जगेर्ना गर्न बूढापाकाको ज्ञान प्रयोग। -
दीगो पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने:
आन्तरिक र बाह्य पर्यटकहरूलाई मार्गदर्शन गर्ने, होमस्टे सञ्चालन गरेर संरक्षणसँग जोड्ने। -
सम्पदासम्बन्धी नीति निर्माणमा सहभागिता जनाउने:
आफ्नो क्षेत्रको सम्पदालाई संरक्षण गर्न नीतिगत सल्लाह र माग राख्ने। -
सुरक्षा र निगरानी कायम गर्ने:
सम्पदाको चोरी, भत्काइ वा अवैध उपयोग रोक्न समाजबाटै निगरानी गर्ने।