3.2 Our Folk Songs
1 तलका सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस् ।
क) तामाङ सेलो गीत कस्तो गीत हो ?
तामाङ सेलो गीत तामाङ समुदायको लोकप्रिय सांगीतिक शैली हो, जुन रमाइलो, नाचगान र हास्यव्यङ्ग्यपूर्ण विषयवस्तुसँग सम्बन्धित हुन्छ।
ख) लोकगीत केसँग सम्बन्धित हुन्छन् ?
लोकगीतहरू जनजीवन, संस्कृति, परम्परा, रहनसहन र स्थानीय मूल्य–मान्यतासँग गहिरो रूपमा सम्बन्धित हुन्छन्।
ग) कौरा र कर्खा कुन जातीय समुदायका लोकगीत हुन् ?
कौरा गीत मगर समुदायको लोकगीत हो भने कर्खा गीत गुरुङ समुदायको मौलिक लोकगीत हो, जुन उनीहरूको जातीय इतिहास र गौरव प्रस्तुत गर्न प्रयोग हुन्छ।
घ) तराई क्षेत्रमा प्रचलित कुनै दुई लोकगीतको नाम लेख्नुहोस्।
तराई क्षेत्रमा प्रचलित दुई प्रसिद्ध लोकगीतहरू हुन् भोसिया र समा चमके, जसले त्यहाँको सांस्कृतिक र सामाजिक जीवन झल्काउँछ।
ङ) पालम गीत कुन समुदायको मौलिक लोकगीत हो ?
पालम गीत लिम्बु समुदायको मौलिक लोकगीत हो, जुन विशेषगरी चण्डी नाचको अवसरमा युवक–युवतीहरूले आपसी प्रश्नोत्तरको शैलीमा गाउने गर्छन्।
2तलका प्रश्नहरूको सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस् ।
यहाँ तपाईंको प्रश्नहरूको लामो उत्तर दिइएको छ:
क) लोकगीतका केही मौलिक विशेषताहरू उल्लेख गर्नुहोस् ।
लोकगीत नेपाली समाजको एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो र यसका केही मौलिक विशेषताहरू निम्नलिखित छन्:
-
मौलिकता र सांस्कृतिक पहिचान: लोकगीतहरू प्राचीन परम्पराका अंश हुन् र प्रत्येक समुदायको संस्कृति, इतिहास र जीवनशैलीलाई प्रतिबिम्बित गर्छ। यसले स्थानीय समाजको विशेषता र बोलीको संरक्षण गर्छ।
-
मौखिक परम्परा: लोकगीतहरू मुख्यत: मौखिक रूपमा सर्ने परम्परा भएको हुनाले, यो एक सन्देश वा कथा जनतामा पहुँचाउने सरल तरिका हो। यसमा संगीत, लय, र शब्दहरूले कथाको भावनालाई गहिरो बनाउँछन्।
-
सामाजिक र सांस्कृतिक समृद्धि: लोकगीत सामाजिक घटनाहरू, परम्परागत पर्व, उत्सव, प्रेम, संघर्ष र गाउँघरका जीवनशैलीलाई चित्रित गर्छ। लोकगीतहरू प्रायः परम्परागत र ग्रामीण जीवनसँग सम्बन्धित हुन्छन्, जसले विभिन्न सामाजिक संवेदनाहरूलाई उजागर गर्छ।
-
मुक्त र लचकदार लय: लोकगीतहरू प्रायः सरल लयमा गाइन्छ जसले यो सुन्ने र गाउन दुवैमा सजिलो बनाउँछ। यस्ता गीतहरू परम्परागत रूपमा बाँच्ने र यसका शब्दहरू सामाजिक र सांस्कृतिक सन्देश बोकेको हुन्छ।
-
जनजीवनसँग सम्बन्धित: लोकगीतहरू जनजीवनका विविध पक्षहरूलाई समेट्छ। यसमा कृषि, वर्षा, पर्व, विवाह, प्रेम, र सामाजिक शोषण जस्ता विषयहरूलाई चित्रित गर्न प्रयोग गरिन्छ।
ख) देउडा गीतको छोटो परिचय दिनुहोस् ।
देउडा गीत नेपालको सुदूरपश्चिम र मध्यपश्चिमका क्षेत्रमा लोकप्रिय लोकगीत हो, विशेष गरेर पर्व, उत्सव, र सामाजिक समारोहहरूमा गाइन्छ। यस गीतको मुख्य आकर्षण यसको काव्यात्मक र संवादात्मक शैली हो, जसमा पुरुष र महिला बीच प्रश्न–उत्तरको रूपमा गाइने लय हुन्छ। देउडा गीतको लय र धुन सजीव र उत्साही हुन्छ जसले समुदायमा एकता र सहकार्यको भावना उत्पन्न गर्छ। देउडा गीतहरूले प्रायः प्रेम, सामाजिक सन्देश, दुःख, संघर्ष र पारिवारिक सम्बन्धलाई चित्रित गर्छ। यसलाई विशेष गरेर चाडपर्व, विवाह तथा अन्य समारोहहरूमा गाउने परम्परा छ।
ग) तपाइँले जानेको वा सोधखोज गरी सङ्कलन गरेको कुनै लोकगीतका चार हरफबारे एक अनुच्छेद लेख:
लोकगीत:
सिरिमा सिरि फूल्यो चैत बैशाखमा,
मायाले बोलायो साँझपख पाखामा।
पाँडेकी छोरीलाई लाउन देऊ गहना,
हाम्ले गाउँ रमाइलो, साँचोमा स्वर्ग जस्तो।
अनुच्छेद:
उपयुक्त लोकगीतका यी हरफहरू नेपाली ग्रामीण जीवनको सरलता र सौन्दर्यलाई चित्रित गर्छ। पहिलो हरफ "सिरिमा सिरि फूल्यो चैत बैशाखमा" चैत महिनाको माघ र बैशाखको मौसमको विशेषता, यसमा खेतीपातीको व्यस्तता र खेतीका मौसमहरूलाई सन्देशको रूपमा प्रयोग गरिएको छ। दोस्रो हरफ "मायाले बोलायो साँझपख पाखामा" प्रेम र रोमानी भावनालाई उद्घाटन गर्दछ। यो भाव प्रकट गर्ने तरिका गीतको आकर्षणलाई दोब्बर बनाउँछ। यसमा गाउँको वातावरण, जीवनशैली र जनजीवनलाई बाँच्ने र अनुभव गर्ने सरल तरीकाले प्रस्तुत गरिएको छ। "पाँडेकी छोरीलाई लाउन देऊ गहना" हरफमा स्थानीय परम्परा र विवाहसम्बन्धी उत्सव र संस्कारहरूको संकेत गरिन्छ। अन्तिम हरफ "हाम्ले गाउँ रमाइलो, साँचोमा स्वर्ग जस्तो" गाउँको जीवन र यसको रमाइलो प्रवृत्तिलाई दर्शाउँछ। यी हरफहरूले सन्देश दिन्छ कि ग्रामीण जीवन यति सरल र शान्तिपूर्ण छ कि यो स्वर्गको जस्तो लाग्छ। यस गीतको मुख्य उद्देश्य प्रेम, सामाजिक सम्बन्ध र ग्रामीण सौन्दर्यलाई महत्त्व दिनु हो।
घ) “लोकगीत हाम्रो मौलिक पहिचान हो” भन्ने कथनलाई पुष्टि गर्नुहोस् ।
"लोकगीत हाम्रो मौलिक पहिचान हो" भन्ने कथन सत्य साबित हुन्छ किनकि लोकगीतहरू समाजका सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पक्षको अभिव्यक्ति हो। प्रत्येक समुदायका लोकगीतहरू उनीहरूको परम्परा, इतिहास, भाषा, विश्वास र संस्कृति प्रस्तुत गर्छन्। उदाहरण स्वरूप, नेपाली लोकगीतहरूले नेपालको विभिन्न जाति, समुदाय र प्रदेशको ऐतिहासिक घटनाहरू, परम्पराहरू, विश्वास र जीवनशैलीलाई उजागर गर्छ। यो गीतहरूले नेपाली समाजको विविधता र एकताको पनि प्रतिनिधित्व गर्छ। साथै, लोकगीतले जनतालाई एउटै सन्देश दिन्छ, जुन प्रेम, संघर्ष, सामाजिक समस्या र समाधानको बारेमा हो। लोकगीतहरू नेपाली सभ्यता र संस्कृतिको एक अद्वितीय हिस्सा हुन् र यिनका धुनहरू र लयहरूले हाम्रो पहिचानलाई मजबुत बनाउँछन्। यसले नेपालको मौलिक सांस्कृतिक सम्पत्ति बचाइराख्न मद्दत गर्दछ।
ङ) नेपाली लोकगीतको संरक्षणका लागि भएका प्रयासहरूको समीक्षा गर्नुहोस् ।
नेपालमा लोकगीतहरूको संरक्षणका लागि विभिन्न प्रयासहरू भइरहेका छन्। यहाँ केहि प्रमुख प्रयासहरूको समीक्षा गरिएको छ:
-
आधिकारिक पहलहरू:
सरकारले लोकगीतहरूको महत्त्वलाई ध्यानमा राखेर विभिन्न शैक्षिक र सांस्कृतिक संस्थाहरूको स्थापना गरेको छ, जसले लोकगीतको संकलन, संरक्षण र प्रसारमा काम गरिरहेको छ। युनेस्को र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूको सहयोगमा यो कार्य गरिएको छ। -
सांस्कृतिक मञ्च र महोत्सवहरू:
नेपालमा विभिन्न सांस्कृतिक महोत्सव र मेला आयोजना गरेर लोकगीतहरूको प्रदर्शन र संरक्षण गरिएको छ। यसका माध्यमबाट पुराना लोकगीतलाई नयाँ पुस्तासम्म पुर्याउन मद्दत मिलेको छ। -
मिडियाको भूमिका:
रेडियो, टेलिभिजन र अनलाइन मिडिया प्लेटफर्महरूले लोकगीतलाई फैलाउन र यसका विभिन्न रूपहरूलाई प्रोत्साहन गर्न काम गरेका छन्। यसले लोकगीतलाई पुरानो पिढीबाट नयाँ पिढीमा लैजान सहयोग पुर्याएको छ। -
शिक्षा प्रणालीमा समावेश:
विद्यालय र विश्वविद्यालयहरूमा लोकगीतको अध्ययन र संरक्षणको महत्त्व सन्देश दिइएको छ। यसले विद्यार्थीहरूलाई आफ्ना सांस्कृतिक सम्पत्तिको महत्व र संरक्षणका बारेमा सचेत बनाएको छ।
च) नेपाली लोकगीतको संरक्षणमा तपाईं जस्ता युवाहरूको कस्तो भूमिका हुन सक्छ ? बुँदागत उत्तर दिनुहोस्।
-
लोकगीतको प्रचार र प्रसार:
युवा पुस्ताले लोकगीतको महत्त्व बुझेर यसलाई सामाजिक सञ्जाल, विद्यालय र समुदायमा प्रचार गर्न सक्छन्। यस्ता गीतहरूलाई डिजिटल प्लेटफर्ममा अपलोड गरेर युवा वर्गका लागि सुलभ बनाउन सक्छन्। -
लोकगीत संग्रह र रेकर्डिङ:
पुराना लोकगीतहरूको संग्रह गरेर रेकर्ड गर्न, त्यसलाई अडियो र भिडियो रूपले संरक्षण गर्न युवाहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन्। -
सांस्कृतिक कार्यक्रमहरूको आयोजना:
विभिन्न सांस्कृतिक कार्यक्रम र महोत्सवहरूमा लोकगीतको प्रदर्शन गरेर यो सांस्कृतिक धरोहरलाई बचाइराख्न मद्दत पुर्याउन सक्छ। -
शिक्षा र प्रशिक्षण:
युवाहरूले लोकगीत सिक्ने र नयाँ पुस्तालाई शिक्षित गर्ने कार्य गर्न सक्छन्। यसमा विभिन्न शैक्षिक संस्थामा लोकगीतका कक्षाहरू सञ्चालन गर्न सकिन्छ। -
जनचेतना फैलाउने:
सामाजिक सञ्जाल र अन्य सञ्चार माध्यमका माध्यमबाट लोकगीतहरूको महत्त्व र संरक्षणका बारेमा जनचेतना फैलाउन सकिन्छ। -
सम्पूर्ण समुदायको सहभागिता:
युवाहरूले आफ्नो समुदायका सबै सदस्यलाई लोकगीत र यसको संरक्षणमा संलग्न गराउन सक्छन्।
यो उत्तर समग्रमा नेपाली लोकगीतको संरक्षण र यसको महत्वको बारेमा विस्तृत जानकारी दिन्छ।