4.1
1.तलका प्रश्नहरूको अति सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस् ।
क) मानव बेचबिखन भनेको के हो ?
मानव बेचबिखन भनेको मानिसलाई लोभ, बलजफ्ती, प्रलोभन वा ठगीबाट नियन्त्रणमा लिएर जबर्जस्ती श्रम, यौन शोषण वा अङ्ग बेचबिखनजस्ता शोषणमा प्रयोग गर्ने कार्य हो। यसले मानवअधिकार उल्लङ्घन गर्दै व्यक्तिको स्वतन्त्रता र गरिमा हनन गर्छ।
(ख) मानव बेचबिखनअन्तर्गत के कस्ता कार्य पर्दछन् ?
यसअन्तर्गत यौन शोषण, बालश्रम, घरेलु श्रम, जबर्जस्ती मजदुरी, भीख मंगाउने कार्य, अङ्ग बेचबिखनजस्ता कार्यहरू पर्छन्। पीडितहरूलाई डर, धम्की, प्रलोभन वा झुटा वाचा गरेर शोषण गरिन्छ।
(ग) कुन कुन मानव अङ्गहरू प्रत्यारोपणका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छन् ?
मुटु, मिर्गौला, कलेजो, फोक्सो, अग्न्याशय, आँखा (कोर्निया) र हाडजोर्नीहरू प्रत्यारोपणका लागि महत्त्वपूर्ण मानिन्छन्। यी अङ्गहरू गम्भीर रोग वा दुर्घटनामा गुमाएका व्यक्तिका लागि जीवन बचाउने उपाय बन्छन्।
(घ) हालको कानुनी व्यवस्थाअनुसार वेश्यागमन गर्नेलाई के कस्तो सजाय हुन्छ ?
नेपालको कानुन अनुसार वेश्यावृत्तिमा संलग्न हुने व्यक्ति वा त्यसलाई प्रवर्द्धन गर्ने व्यक्तिलाई जरिवाना, कैद वा दुवै सजाय हुन सक्छ। अपराधको प्रकृति र गम्भीरताको आधारमा न्यायिक निकायले सजाय तोक्ने गर्दछ।
(ङ) मानव बेचबिखनको जोखिमबाट बच्न तपाईंले अपनाउन सक्ने दुई उपाय उल्लेख गर्नुहोस्।
पहिलो, वैदेशिक रोजगारी वा अन्य अवसरका लागि विदेश जानुअघि सरकारद्वारा तोकिएको प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्छ। दोस्रो, अपरिचित वा संका लाग्ने व्यक्तिहरूको लोभलाग्दो प्रस्ताव, जागिरको आश्वासन वा भ्रमजनक सूचना स्वीकार गर्नु हुँदैन।
2.तलका प्रश्नहरूको सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस्
क) "मानव बेचबिखन एक सामाजिक समस्या हो।" विवेचना गर्नुहोस्।
मानव बेचबिखन केवल व्यक्तिगत पीडाको विषय होइन, यो गहिरो सामाजिक समस्या हो। गरिबी, बेरोजगारी, अशिक्षा, लैंगिक भेदभाव, र सामाजिक असमानता जस्ता कारणहरूले यसलाई बढावा दिन्छन्। समाजमा चेतना र कानुनी जानकारीको अभावले पीडितहरू सजिलै शोषणमा पर्न सक्छन्। यसले व्यक्तिको जीवन, अधिकार र आत्मसम्मानमात्र होइन, सम्पूर्ण सामाजिक संरचना र मूल्यमा प्रतिकूल असर पुर्याउँछ। सामाजिक सद्भाव, विश्वास र सुरक्षामा समेत गम्भीर चुनौती उत्पन्न गर्छ। अतः मानव बेचबिखनलाई व्यक्तिगत नभई सामाजिक समस्या मानेर समग्र समुदाय मिलेर समाधान खोज्न आवश्यक छ।
ख) नेपालमा मानव बेचबिखनविरुद्ध सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूले धेरै प्रयास गरेको देखिन्छ। तर अपेक्षाकृत परिणाम भने हासिल हुन सकेको छैन। यसका कारण पत्ता लगाई सुधारका लागि के कस्तो कार्य गर्नुपर्छ, सोधखोज गरी सुझाव दिनुहोस्।
नेपालमा मानव बेचबिखन नियन्त्रणका लागि कानुन निर्माण, पुनर्स्थापन केन्द्रहरू, जनचेतनामूलक कार्यक्रम, सीमामा निगरानी, र पीडित सहायता सेवाहरू सञ्चालन गरिएका छन्। तर अपेक्षित सफलता नआउनुको कारणमा प्रभावकारी कार्यान्वयनको अभाव, कमजोर समन्वय, सीमित स्रोत-साधन, र वास्तविक पीडित पहिचानमा कठिनाइ मुख्य हुन्। साथै ग्रामीण क्षेत्रका जनतामा चेतनाको अभाव र गरिबीले बेचबिखनको जोखिम बढाएको छ। सुधारका लागि सरकारी र गैरसरकारी संस्थाबीच सहकार्य बलियो बनाउनुपर्छ, स्थानीय तहमा पुनःस्थापना कार्यक्रम विस्तार गर्नुपर्छ, रोजगारमुखी सीप तालिम, सशक्त कानुनी कार्यान्वयन, र जनचेतनामूलक कार्यक्रम प्रभावकारी बनाइनुपर्छ।
ग) मानव बेचबिखनबाट व्यक्ति र समाजमा पर्ने असरहरूको छुट्टाछुट्टै सूची बनाउनुहोस्।
व्यक्तिमा असरहरू:
-
मानसिक तनाव, आघात र आत्मबलको ह्रास
-
यौन र शारीरिक शोषणको पीडा
-
शिक्षा र भविष्यको अवसर गुमाउने
-
सामाजिक बहिष्कार र अपमान
-
दीर्घकालीन स्वास्थ्य समस्या
समाजमा असरहरू:
-
सामाजिक मूल्य र नैतिकताको ह्रास
-
जनशक्ति क्षति र विकासमा असर
-
असुरक्षा र डरको वातावरण
-
वैदेशिक छविमा नकारात्मक प्रभाव
-
कानून र व्यवस्थाप्रति जनविश्वासमा गिरावट
घ) युरोप र अमेरिकी मुलुकहरूमा मानव तस्करी गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहको सञ्जालमा नेपालीहरू पनि नराम्रोसँग फसेको देखिन्छ। महिनौंसम्म जङ्गल र समुद्रमा अनाधिकृत यात्रा गर्नुपर्ने, अत्यधिक रकम तिर्नुपर्ने र अन्त्यमा गन्तव्य राष्ट्रमा पुग्न नसकी नेपाल फर्कनुपर्ने वा पुगे पनि पक्राउ परी नेपाल पठाइने र कतिपय उतै बाटामा घाइते हुने, मर्ने जस्ता समस्या भोग्नु परेको छ। यस्तो समस्यालाई निराकरण गर्न सरकार, व्यक्ति र परिवारले के कस्तो भूमिका खेल्नुपर्ला ? सोधखोज गरी उत्तर दिनुहोस्।
मानव तस्करीको समस्या समाधानका लागि सरकार, व्यक्ति र परिवारको सक्रिय र समन्वित भूमिका आवश्यक छ। सरकारको तर्फबाट कडाइका साथ नियमन, सीमामा कडाई, पासपोर्ट तथा भिसा प्रणाली पारदर्शी बनाउने र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढाउने काम गर्नुपर्छ। व्यक्तिले वैदेशिक रोजगारमा जानुअघि प्रमाणित संस्था र प्रक्रिया अपनाउनु पर्छ। परिवारले सदस्यहरूलाई सचेत गराउनु, लोभलाग्दो प्रस्तावमा नपर्नु र जानकारी बिना निर्णय नगर्न प्रेरित गर्नु पर्छ। साथै, स्थानीय तहले शिक्षा, रोजगार र सीप तालिममा जोड दिएर सुरक्षित वैकल्पिक विकल्प दिनुपर्छ।
ङ) देशभित्र र बाहिर बेचबिखनमा परेका बालबालिका र चेलीहरूलाई समाजमा सहज र सम्मानजनक पुनर्स्थापना गराउन के गर्नुपर्ला ? शिक्षक, अभिभावक वा अन्य जानकार व्यक्तिको सहयोग लिई उत्तर दिनुहोस्।
बेचबिखनबाट मुक्त भएकाहरूलाई पुनर्स्थापना गर्न कानुनी, सामाजिक, आर्थिक र मानसिक सहयोग आवश्यक हुन्छ। शिक्षकहरूले उनीहरूको आत्मबल बढाउने, शिक्षामा समावेश गर्ने र भेदभाव नहोस् भन्ने सुनिश्चित गर्नुपर्छ। अभिभावकले प्रेम, सुरक्षा र समर्थन प्रदान गर्नुपर्छ। स्थानीय समाजले पीडितलाई सम्मानका साथ स्वीकार गर्नुपर्छ। पुनःस्थापना केन्द्रहरू, मानसिक परामर्श सेवा, सीप तालिम र रोजगारीका अवसर उपलब्ध गराउनु पनि जरुरी छ। यस्ता उपायहरूले उनीहरूलाई पुनः आत्मनिर्भर जीवनमा फर्काउन सहयोग पुग्छ।