5.1
1.तलका प्रश्नहरूको विस्तृत उत्तर दिनुहोस्
क) व्यवस्थापिका भनेको के हो? यसको महत्त्व प्रस्ट पार्नुहोस्।
व्यवस्थापिका भनेको राज्यको एक अंग हो जसले कानून बनाउने र निर्णय लिने कार्य गर्छ। यसको महत्त्व यसमा निहित छ कि यो नागरिकका हक र अधिकारको सुरक्षा गर्ने, नीति निर्धारण गर्ने र सरकारको कार्य निगरानी गर्ने मुख्य कर्तव्य पूरा गर्छ।
ख) सङ्घीय संसद्को सदस्य हुन चाहिने योग्यताको समीक्षा गर्नुहोस्।
सङ्घीय संसद्को सदस्य हुनका लागि निम्न योग्यताहरू आवश्यक छन्:
-
नेपाली नागरिक हुनु पर्छ।
-
२५ वर्ष पूरा गर्नुपर्छ।
-
कुनै आपराधिक रेकर्ड नहुनु पर्छ।
-
मानसिक रूपले स्वस्थ हुनुपर्छ।
ग) राष्ट्रिय सभा समावेशी बनाउनका लागि भएका कानुनी व्यवस्थाको चर्चा गर्नुहोस्।
राष्ट्रिय सभा समावेशी बनाउनको लागि नेपालको संविधानले निश्चित समूहका प्रतिनिधिहरूलाई समावेश गरेको छ, जस्तै महिलाहरू, आदिवासी जनजाति, दलित समुदाय, जनजाति, र अन्य हकमा भएका समुदायहरू। यसले विविधता र समावेशीकरणको सुनिश्चितता गर्दछ।
घ) व्यवस्थापिकाका मुख्य कार्यहरूको सूची बनाउनुहोस्।
-
कानून बनाउनु।
-
बजेट र वित्तीय नीतिहरू स्वीकृत गर्नु।
-
सरकारको कार्यहरूको निगरानी गर्नु।
-
राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय सम्झौताहरू अनुमोदन गर्नु।
-
आपतकालीन परिस्थितिमा निर्णय लिने।
ङ) नेपालका वर्तमान प्रतिनिधि सभाका सभामुख र उपसभामुखको निर्वाचन र कार्यबारे उल्लेख गर्नुहोस्।
सभामुख र उपसभामुखको निर्वाचन प्रतिनिधि सभाको बैठकमा सदस्यहरूको भोटिङ द्वारा चयन हुन्छ। सभामुखको प्रमुख कार्य भनेको संसदको कार्य संचालन गर्नु र आदेश कायम राख्नु हो। उपसभामुखको कार्य सभामुखको अनुपस्थितिमा बैठक सञ्चालन गर्नु हो।
च) नेपालको संविधानअनुसार प्रदेश सभाको गठन सम्बन्धमा के कस्तो व्यवस्था गरेको छ ?
नेपालको संविधानले प्रत्येक प्रदेशमा प्रदेश सभा गठनको व्यवस्था गरेको छ। प्रत्येक प्रदेशमा १ सय १० सदस्यहरू रहेको प्रदेश सभा गठन गर्नुपर्छ, जसमा ८० प्रतिशत प्रत्यक्ष निर्वाचित र २० प्रतिशत समानुपातिक प्रतिनिधित्वको आधारमा चयन गरिन्छ।
2.तलका प्रश्नहरूको विस्तृत उत्तर दिनुहोस्
क) हाम्रो देशको सङ्घीय व्यवस्थापिकाको गठन प्रक्रिया उल्लेख गर्नुहोस्।
नेपालको संविधान २०७२ अनुसार, देशमा दुई सदनयुक्त सङ्घीय व्यवस्थापिका रहेको छ, जसलाई संसद भनिन्छ। यो दुई सदन मिलेर बनेको हुन्छ:
-
प्रतिनिधि सभा (तल्लो सदन)
प्रतिनिधि सभामा जम्मा २७५ सदस्य हुन्छन्, जसमा १६५ जना प्रत्यक्ष निर्वाचन प्रणालीमार्फत निर्वाचित हुन्छन् र बाँकी ११० जना समानुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणालीबाट। यसमा ५ वर्षको कार्यकाल हुन्छ र चुनाव आयोगद्वारा निर्वाचन गरिन्छ। -
राष्ट्रिय सभा (माथिल्लो सदन)
राष्ट्रिय सभामा जम्मा ५९ सदस्य हुन्छन्। तिनमध्ये ५६ जना प्रदेशसभा, प्रमुख जिल्ला अधिकारी, र स्थानीय तहका प्रतिनिधिहरूको निर्वाचनबाट र बाँकी ३ जना राष्ट्रपतिबाट मन्त्रिपरिषद्को सिफारिसमा मनोनयन गरिन्छ। सदस्यको कार्यकाल ८ वर्षको हुन्छ, तर प्रत्येक दुई वर्षमा एक तिहाइ सदस्यको पद रिक्त हुन्छ।
यसरी प्रतिनिधि र राष्ट्रिय सभा मिलेर नेपालको सङ्घीय व्यवस्थापिका गठन हुन्छ।
ख) आधुनिक व्यवस्थापिकाले गर्ने कुनै प्रमुख चारओटा कार्यहरूको वर्णन गर्नुहोस्।
आधुनिक व्यवस्थापिका लोकतान्त्रिक शासन प्रणालीको प्रमुख अङ्ग हो जसले जनताको प्रतिनिधित्व गर्दै राज्य सञ्चालनका लागि आवश्यक निर्णयहरू लिन्छ। यसको प्रमुख चार कार्यहरू निम्न छन्:
-
कानून निर्माण
व्यवस्थापिकाको मुख्य कार्य भनेकै नयाँ कानून बनाउने, पुराना सुधार गर्ने वा खारेज गर्ने हो। समाजको परिवर्तनशील आवश्यकता अनुसार कानुनी संरचना निर्माण र परिमार्जन यहीँबाट गरिन्छ। -
बजेट अनुमोदन
सरकारले प्रस्तुत गर्ने वार्षिक बजेट योजनाको छलफल र स्वीकृति व्यवस्थापिकाबाट हुन्छ। यसले खर्च तथा राजस्वको योजना अनुमोदन गर्ने अधिकार राख्छ। -
सरकारको निगरानी र नियन्त्रण
व्यवस्थापिकाले कार्यपालिका (सरकार) लाई उत्तरदायी बनाउने काम गर्छ। संसदमा प्रश्नोत्तर, छलफल, विशेष समिति गठन आदि प्रक्रियाबाट सरकारको कामकाजको निगरानी गरिन्छ। -
जनताको प्रतिनिधित्व
व्यवस्थापिका जनताबाट निर्वाचित सदस्यहरूको संस्था हो। जनताको भावना, आवश्यकता, र सरोकार संसदमा उठाइन्छ र नीति निर्माणमा जनताको आवाज प्रतिबिम्बित हुन्छ।