5.2
१. तलका प्रश्नहरूको सङ्क्षिप्त उत्तर दिनुहोस्:
क) हाम्रो सङ्घीय कार्यपालिकाको परिचय दिनुहोस् ।
नेपालको सङ्घीय कार्यपालिका सरकार सञ्चालन गर्ने प्रमुख अंग हो। यसमा राष्ट्रपति (राज्य प्रमुख), प्रधानमन्त्री (कार्यकारी प्रमुख), उपप्रधानमन्त्री, मन्त्री, राज्यमन्त्री र सहायक मन्त्रीहरू समावेश छन्। यसले नीति निर्माण, विकास कार्य सञ्चालन, प्रशासन र कानुन कार्यान्वयन जस्ता कार्य गर्छ।
ख) प्रधानमन्त्रीले राष्ट्रपतिलाई जानकारी गराउनुपर्ने विषयहरू बारे जानकारी लिई प्रस्तुत गर्नुहोस्।
नेपालको संविधानअनुसार प्रधानमन्त्रीले राष्ट्रपतिलाई नियमित रूपमा विभिन्न विषयमा जानकारी दिनुपर्छ, जस्तै:
-
मन्त्रिपरिषद्का निर्णयहरू
-
राष्ट्रिय सुरक्षा, आन्तरिक व्यवस्था र शान्तिसम्बन्धी अवस्था
-
सरकारको नीति तथा कार्यक्रमको प्रगति
-
अन्तर्राष्ट्रिय समझदारी र कूटनीतिक गतिविधि
-
राष्ट्रिय आपतकाल वा संकट अवस्थाको विवरण
ग) कार्यपालिकाका विभिन्न कार्यहरू सविस्तारमा उल्लेख गर्नुहोस् ।
कार्यपालिकाले शासन सञ्चालनका लागि विविध कार्यहरू गर्दछ, जुन यस प्रकार छन्:
-
प्रशासनिक कार्य:
-
सरकारी नीति कार्यान्वयन
-
मन्त्रालय, विभाग र निकायहरू सञ्चालन
-
निजामती कर्मचारी व्यवस्थापन
-
-
विधायन सम्बन्धी कार्य:
-
संसदमा विधेयक प्रस्ताव
-
नियमावली निर्माण
-
कानुन कार्यान्वयन
-
-
आर्थिक कार्य:
-
बजेट निर्माण र कार्यान्वयन
-
आर्थिक योजना तथा विकास कार्यक्रम सञ्चालन
-
राजस्व संकलन
-
-
न्याय कार्यमा सहयोग:
-
अदालतका आदेश कार्यान्वयन
-
कानुन अनुसार प्रहरीद्वारा कारबाही गराउने
-
-
विदेश नीति र सुरक्षा:
-
अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सुधार
-
सेना, प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी सञ्चालन
-
राष्ट्रिय सुरक्षाको निगरानी
-
घ) कार्यपालिकाका प्रशासनिक कार्यको सविस्तार वर्णन गर्नुहोस्।
प्रशासनिक कार्य कार्यपालिकाको आधारभूत जिम्मेवारी हो। यसले सरकारी सेवा, कर्मचारी र नागरिक सेवासम्बन्धी कार्यहरू सम्हाल्दछ।
मुख्य बुँदाहरू:
-
नीति र निर्णय कार्यान्वयन गर्ने
-
मन्त्रालय तथा विभागमार्फत योजना सञ्चालन
-
सेवा प्रवाह जस्तै—शिक्षा, स्वास्थ्य, सडक, खानेपानी आदि
-
कर्मचारी नियुक्ति, सरुवा, पदोन्नति र अनुशासन
-
केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय सरकारबीच समन्वय
-
अभिलेख तथा सूचना व्यवस्थापन
ङ) तपाईंले व्यक्तिगत रूपमा सरकारलाई कसरी सहयोग गर्नुहुन्छ ? (बुँदागत रूपमा)
-
कर तिर्ने
-
कानुनको पालना गर्ने
-
निर्वाचनमा भाग लिने
-
सरकारी सम्पत्ति संरक्षण गर्ने
-
जनचेतनामूलक अभियानमा सघाउने
-
सेवा प्रवाहमा सरलीकरणको माग राख्ने
-
भ्रष्टाचारको विरोध गर्ने
च) तपाईं नेपालको प्रधानमन्त्री हुनुभयो भने जनताको हकहित, सुशासन तथा विकास निर्माणका लागि के कस्ता कार्य गर्नुहुन्थ्यो ? (बुँदागत रूपमा)
-
शिक्षा र स्वास्थ्यलाई निःशुल्क तथा गुणस्तरीय बनाउने
-
बेरोजगारी घटाउने कार्यक्रम ल्याउने
-
भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्ने
-
स्थानीय तहलाई अधिकारसहित सशक्त बनाउने
-
महिला तथा दलित uplift कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने
-
कृषि, पर्यटन र पूर्वाधार विकासमा लगानी गर्ने
-
सुशासनका लागि प्राविधिक सुधार ल्याउने
अवश्य, यहाँ दोस्रो नम्बरका प्रश्नहरू (२क र २ख) को सविस्तार उत्तर दिइएको छ:
२. तलका प्रश्नहरूको सविस्तार उत्तर दिनुहोस्:
क) नेपालका प्रधानमन्त्रीको छनोट र नियुक्ति कोबाट र कसरी हुन्छ ?
नेपालको प्रधानमन्त्रीको छनोट र नियुक्ति नेपालको संविधान २०७२ अनुसार गरिन्छ। प्रधानमन्त्री कार्यपालिकाको प्रमुख हो, जसले सरकारको नेतृत्व गर्दछ।
छनोट र नियुक्तिको प्रक्रिया यसप्रकार छ:
-
प्रतिनिधिसभाको चुनावपछि:
-
जुन दलले बहुमत (कम्तीमा १३८ सिट) प्राप्त गर्छ, त्यस दलको संसदीय दलको नेता प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवार बन्छ।
-
राष्ट्रपतिले त्यस नेतालाई प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गर्छन्।
-
-
बहुमत नपुगेको अवस्थामा:
-
कुनै पनि दलले बहुमत नपाउँदा दलहरूबीच गठबन्धन बनाइन्छ।
-
बहुमतसहित समर्थन प्राप्त नेतालाई राष्ट्रपतिले प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्छन्।
-
-
बहुमत नबनेको जटिल अवस्थामा:
-
राष्ट्रपतिले संविधानको धारा ७६ अनुसार संसद्मा विश्वासको मत पाउनसक्ने सदस्यलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्न सक्छन्।
-
३० दिनभित्र प्रधानमन्त्री नियुक्त हुन नसकेमा प्रतिनिधिसभा विघटन भई नयाँ निर्वाचन घोषणा गरिन्छ।
-
यसरी प्रधानमन्त्रीको नियुक्ति संवैधानिक प्रक्रिया अनुसार राष्ट्रपतिबाट प्रतिनिधिसभामा बहुमत प्राप्त दल वा गठबन्धनका नेताको रूपमा गरिन्छ।
ख) आधुनिक कार्यपालिकाले गर्ने कुनै चार मुख्य कार्यहरूको आफ्नै शब्दमा वर्णन गर्नुहोस्।
आधुनिक कार्यपालिकाले मुलुकको सुशासन, सेवा प्रवाह, कानुनी कार्यान्वयन र विकास निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। यसका चार मुख्य कार्यहरू यसप्रकार छन्:
-
नीति तथा योजना कार्यान्वयन:
कार्यपालिकाले संसद्ले बनाएको नीति, कानून र योजनालाई व्यवहारमा लागू गर्छ। उदाहरण: शिक्षाको पहुँच बढाउने नीति लागू गर्नु। -
प्रशासन सञ्चालन:
देशभरका मन्त्रालय, कार्यालय, निकाय तथा स्थानीय तहलाई निर्देशन र समन्वय गरेर सेवा प्रवाह सुनिश्चत गर्छ। -
विकास निर्माण:
सडक, पुल, विद्यालय, अस्पताल, खानेपानी, सिंचाइजस्ता पूर्वाधार निर्माणको कार्य गर्छ, जसले नागरिकको जीवनस्तर सुधार गर्छ। -
कानुन कार्यान्वयन र सुरक्षाको व्यवस्था:
कानुन कार्यान्वयनका लागि प्रहरी, सेना र अन्य निकायमार्फत आन्तरिक शान्ति, सुरक्षा र सार्वजनिक हितको रक्षा गर्दछ।